Olav H. Hauge: Dagbok, bind 3

Advarsel: Dette innlegget er bare for fans av Olav H. Hauge :-)

Ser at det er nesten et år siden jeg leste ferdig bind 2. Det går sannelig sakte her i verden! Men det skyldes ikke at Hauges dagbøker er kjedelig lesning. På ingen måte. Jeg fryder meg når jeg kan krølle meg sammen i sofaen og lese noen sider. At jeg har brukt så lang tid skyldes nok heller mangelen på 'krølle-seg-sammen-i-sofaen-stunder'. Og at en rekke andre bøker også krever oppmerksomhet. Men nå er altså bind 3 ferdiglest, og bind 4 ligger klar i hylla. Jeg tenkte derfor å gjøre som jeg pleier, nemlig å trekke fram noe av det man kan finne i disse dagbøkene. Bind 3 omhandler perioden fra 4. juli 1966 til 11. januar 1972. Hauge er i denne perioden blitt en kjent og kjær poet i Norge, med flere utgivelser bak seg. Han reiser rundt og snakker om diktene sine en rekke steder, treffer likesinnede, strever med selvbildet som før, og får en håndull damebekjentskaper - Bodil Strømsted, senere Cappelen, dukker opp mot slutten av boka. Første brev fra henne får han 25. februar 1970. Som kjent giftet de seg 5 år senere.

All skrivinga hans er kjennetegnet av dyp innsikt i litteratur, filosofi, språk osv. Tonen er ofte lyrisk. Og humoren er ofte tilstede, for eksempel i hans kommentarer til verden og samfunnet rundt ham: "Delfinen er den klokaste av alle skapnader, segjer dei lærde no. Skal tru det, det kan vera lusi eller loppa eller mauren, for det eg veit, berre ein kom på talefot med dei." (s. 157)

Eller denne kommentaren etter et besøk i Bergen: "Ho baud meg heim til middag, det var eg no så vitug at eg sa nei takk til. Ein skal passa seg for slike yverklassefolk!" (s. 257)

Og om månelandinga:
"I dag kjem månefararane att. Eg voner dei ikkje har gjort noko gale med månen, måla han svart eller noko slikt, - eg har ikkje set han på lenge." (s. 465)

Om dagen derpå:
"Gjekk ut i går kveld. Fekk krutsterk sider. Trong heile vegen heimyver, slang frå greft til greft. Vond hovudverk i dag. Slikt skulde ein aldri gjera." (s. 608)

Her følger noen glimt fra boka, delt inn etter tema:

Hauge: sinn og sykdom
Bind 3 starter med hans bruk av sovemedisin. Litt senere (4/9) skriver han "Sove utan medisin. Kjenner meg klårare og sterkare med ein gong. Har vore veikvilja i sumar, gjeve meg til å ta tablett kvar kveld, i staden for å prøva venja meg av med slikt svineri" (s. 28).

Han har et bevisst forhold til sin mentale tilstand. Noen ganger advarer han seg selv: " Her er fåre på ferde. Eg veit det. Du held på glid ut. Fårleg. Tygg tobakk. Og sluttar å lesa. Då må det gå gale." (s. 137)

Å, det er triste dagar! Ikkje ein tanke, ikkje noko som eldar upp! Berre slabb og stræv. Og no lyt eg ut å pakka plommor på låven. My fate, Where are you? She has left me. For ever. And I am growing old. (s. 178)

"Død. Ja, eg har vore det. Ein gong. Dei vekte meg att med ei sprøyte. Eg var vel 27 år då. So har eg prøvt det òg." (s. 178)

Røyster - eg har høyrt mykje av det slaget! Stundom ei einskild, stundom mange, ofte heile kor samstundes som spør og svarar gjenom rømdene og tidene. Dei same kjem att år etter år, det er no 34 år sidan eg høyrde dei fyrst. Einskilde, serleg ei einskild, ei klår, høg ei, bedande, manande, redd for meg med mykje umsut frå ein annan heim, eg er alltid trygg når eg høyrer henne - røysti er ei mannsrøyst. Men eg høyrer òg andre. Som òg kjem når eg er i naud. (s. 244)

Sliten. Nervøs. Toler ikkje lesa. Neurasteni. Kjenner det i heile kroppen. Dette var noko eg leid fælt av i ungdomen, eg var 22 år då eg fyrst var plåga av det. Med hardt arbeid gjekk det yver. Har site for mykje inne i vinter. (s. 260)

Korleis kan ein dåre, en mann som i ung alder vart slegen av schizofreni, var utan forstand og tenkjeevne i samfulle fire år, og som gong etter gong har hatt tilbakefall til åndsmyrke, kunna drøyma um å få sin fulle styrke, åndeleg og lekamleg, attende, ja endåtil innbilla meg at eg skal vera betre enn um [eg] ikkje hadde vore utsett for desse ulukkone? Det må vera dårskap. Eg har freista dikte, men korleis kan eg, som ikkje har levt noko liv, ikkje har komi menneski nær, kunna segje noko sterkt og fagert um livet? (s. 262)

Eg var i ungdomen ein snorvar, stygg, lat, og ein stor drøymar. ... Det gjekk gale. Laut gå gale. Men Gud skje lov fanst det då hus for slike tussingar. Der kunde du drøyma og dikta so mykje du ville. Og fekk grovbrød med sirup og ein tinnkopp med kaffi. (s. 279)

"Sjukdom, eg har aldri lika det ordet, endå ein [er] nøydd å segja so til ein doktor, elles trur han du er galen. Ein lyt læra å være slu, skal ein få gå laus. Nett det, gå laus, ein lyt vera lur og varsam, dei har visse hus for mistenkjelege folk, eg veit um dei." (s. 298)

Hauge og kvinnene
I 1966 fyller Hauge 58 år. At han er glad i damer kommer helt klart fram i dette bindet. Hans kommentarer om jenter og kvinner han treffer er både rørende og noen ganger litt komiske, synes jeg. På en togreise beskriver han sine medpassasjerer: "Forutan meg var der ei kanadisk gjente (pen)." (s. 49) Og like etter: "Gaute Helland og syster hans (vakker gjente!) og ei gjente frå Vågå var med der." (s. 50). Han trekker videre inn astrologien: "Eg er fødd i "Løvens tegn"? (August) Dei skal vera lett å få ut av fatning i kjærleikssogor. Rett. Stemmer." (s. 70)

"Gjentor" Det er forvitnelege skapningar, synest eg." (s. 284)

Arbeid! Arbeid! Nei, å verta riven med i livet, i turar, i lagsmøte, stemnor, upplesing, nei, det er fårleg for meg. Og so desse kvinnfolki! Ta til å snakka med dei i min alder! Det er no mangt ein kan finna på òg. Mange har gjort seg til narr for eit kvinnfolk. (s. 293)

"Ta til å snakke med gjentone i min alder? Ja, so galen kan ein vera. Men det er folk, det òg, " (s. 297)

Det siste året har eg møtt nokso mange, eg kan ikkje klaga på tilbod. Dei kjem på hotellrommet på det minste vink, slær frampå nokso greidt, snakkar um at dei har teke pillar og so vidare. Vanleg venlegheit og samtale kallar dei romantikk, Ja ja. Men kvinnfolk er ei soge for seg sjølv, og aller mest vert den plåga som ikkje har gjort seg ferdig med dei i ung alder, å gjera det undan, eg meiner med giren og tråi er størst, er heilt naudsynt, skal ein mann få arbeidsro seinare ... (s. 346)

"Pakke frå Bodil Strømsted, ein genser ho har strikka, eit varmt plagg! Dei kvinnfolki!" (s. 637)
Og i september 1971 skriver han følgende om Bodil, som han fire år senere gifter seg med: "Ho er vorti glad i ein mann, segjer ho, ein danske denne gongen. Kan ikkje vera greidt for Finn Strømsted, med ei slik kjering." (s. 719)

"Ikkje for det, hasj fristar vel ikkje ein vestlending - meir gjentor, kanskje." (s. 686)

"Det har vorte mykje brevskriving året som gjekk! Serleg til damor. Dei er det gildast å skriva til òg. Merkeleg med det. Dei er gildast å snakka med òg. At eg ikkje skulde visst det fyrr!" (s. 645)

Lyriske Hauge
Et annet trekk som kjennetegner dagbøkene hans er sammenblandingen av vakre, lyriske beskrivelser og hverdagslige tanker, som her en januardag i 1967:

Stille kvite dagar. Stjernor um natti. Stend som frosne voner. Daudingane ligg stille under sjøen, syner seg ikkje i grendene. Skogar blå av vemod. Fjell med fòk og drivsnjo. Ingen ser det.
Eg er fødd til toskeskap. (s. 73)

Andre ganger er han bare lyrisk: " Ein dag skal eg skrive ei rekkje, eg segjer ei rekkje, dikt um skyene. Dei er mangfaldige. Min barndoms skyer er ikkje lenger. Tyngre vert dei med åri. Skyene òg!" (s. 90)

"Grå haust. Lauvsus ute når eg vaknar. Ei vill lengsle grip meg, som mang ein gong fyrr. Haust. Mi tid. Mi sorg." (s. 174)

"Ein kryp inn i vinteren som ei stor kvit hole, der kan henda mangt." (s. 226)

Eller når han for eksempel beskriver språket til Kristofer Uppdal: "Det språket, rått, sterkt, vått av jord og stein, vove og med sylvstripor og issoleior i millom." (s.213)

"Soli kjem på bordet. Kven kan skriva i sol? Nei, det er mørkets gjerning." (s. 269)

I dag den fyrste snøen. Rart han kom att. Med minne. Slik kjendest det då eg var barn. So nake, so nært innpå, kaldt men fjernt. Alt. Brått forstår ein at ein er byrja leva som ein pakke i dagane og åri, ein pakke med merkelapp på! Til gravi. (s. 498)

"Det er poesi i eit landskap, i ei god laga rive, i ein hage, yver eit hus, i matematikk, i prosa, i vers. Poesi fylgjer visse ting. Finnst ikkje i rein tilstand. Prøv ikkje laga poesi. Lag ting, med poesi!" (s. 537)

Hauges selvfølelse
Som i begge de tidligere bindene strever han med å ha tro på seg selv og sin diktning. Dette er et gjennomgående trekk i dagbøkene hans, til tross for mye ros og mange gode kritikker.

Sendt alle dei bøker eg vil til jol. Angrar på mange. Kvifor skal eg senda bøker til slike høgt skulerte herrar, som berre smiler åt meg, stakkaren? ... At nokon er så dum at han kjøper boki mi, trur eg ikkje. De sel aldri det upplaget (2000) skreiv eg til Dybvad. Aldri i verdi. (s. 218)

"Ja, det kurset i Norheimsund sette meg i dårleg humør. Eg sa so mykje tull der, at eg angra i nestan 14 dagar etterpå." (s.271)

I forbindelse med et festskrift som skal gis ut i forbindelse med 60-årsdagen hans skriver han: "Eg? Kva har eg gjort? Ingen ting. Berre nokre stubbar og rim." (s. 313)

"Ingen post i dag. Nei, kvi skulde nokon skriva til meg? Dei har ingen ting att for det." (s. 435)

"Lat det vera sagt. Ikkje berre tenkt. Lat meg tilstå. Det er elles ingen ting å tilstå, det er openljost for alle: Failure! Mitt liv er det." (s. 457)

"Men det er no smått stell med den boki då, eg kjenner det på meg. Kan godt vere sume kjem til å låta vel, det trur eg nok. Lat deg ikkje yvertyda av det!" (s. 717)

"Mykje skryt yver den nye boki mi. Tomt skryt! Tru ikkje på det!" (s. 732)

"Livet er myrkt, meiningslaust. Likevel lyt ein prøva strida, arbeida, det er einaste verja med har. Trass, vilje, ei knytt hand mot lagnaden! (s. 717)

Andre ganger er det faktisk optimisme å spore:
"Ein skal bera lagnaden. Kor trist og tung og grå han er. Slik heiter det. Du skal ikkje lyda på slikt. Du skal reisa deg, slå han under, stiga yver han og upp, leggja han attumdeg som dei bratte urdane." (s. 259)

Hauge og samfunnet
Hauge har hele tiden vært opptatt av natur og miljø, og også andre samfunnsspørsmål dukker opp i dagbøkene hans.

"Lagnaden til menneskja og jordi. Vår jord. Vår einaste heimstad so langt me veit. Og kvar tenkjande mann burde berre tenkje på ein ting: Få burt krigsfåren og bøta på naudi i verdi." (s. 256)

"I dag melding ei [sic] Dagbladet: USA har ein ny gass på lager, ein nervegass, som kan øyda alt menneskeliv på jordi på 30 timar! Ljose utsikter! Det må ein segja!" (s. 401)

"Me treng ikkje spy ut gift og drepa folk i mengder i trafikken. Det gjeng an å ordna det onnorleis." (s. 489)

Fritt spel for kapital og industri vil øydeleggja verdi, det ser me greidt. Fyrst for fall stend U.S.A. og Vest-Europa. Forgiftning av vatn, luft og hav. Vert det ikkje sette strenge lovar for all produksjon og bruk av motorar, vert verdi øydelagt.
Dette kan berre ordnast globalt. (s. 607)

Han mener ellers at teknikk ikke er bra for skrivekunsten: "Etter skrivemaskinone kom, har skrivekunsten gjenge ned, det er ellers noko som segjer seg sjølv. Meir automatisk, meir teknikk. Å skriva skal vere ein leik med ånd og hand. " (s. 131) Det er nok ikke så mange som fastholder det synet i dag!

"Me er mekanikk. Datamaskinor. Me er menneske! Det er ikkje um å gjera å verte datamaskinor! Dei unge diktar som datamaskinor. Det er ingen ting å trå etter." (s. 453)